El Modelo (op stap met Yolanda)

Zondag ging ik op stap met Pastora, gisteren met Yolanda. Een Italiaan die hier al jaren komt, omschreef hen en een aantal andere vrouwen van boven de 50 eens als ‘estas famosas mujeres de Larreynaga’. Allemaal vrouwen die tijdens de revolutie en de contraoorlog op de barricaden stonden en vanuit hun wijk Larreynaga zijn blijven werken in de basisgemeenschappen. Hun geloof is voor hen heel belangrijk en zij hebben hun keuze gemaakt voor de ‘Kerk van de armen’. Ik wil ze jullie leren kennen: jullie houden dus nog ontmoetingen tegoed met Felipa, Otilia, Mercedita, Delia…

Maandag heb ik met Yolanda – mijn Nicaraguaanse mama – de grootste gevangenis van Nicaragua bezocht, El Modelo. Bij eerdere gelegenheden ben ik er al geweest, maar tot nu toe geraakte ik nooit binnen. Wellicht was ik in gezelschap van de verkeerde personen, wilden ze liever geen kritische westerse pottenkijkers, of had de gevangene in kwestie zijn bezoek niet op de juiste manier aangevraagd.
Maar ditmaal verliep alles ongelooflijk vlot. Yolanda komt iedere 14 dagen met een groep Christenen naar deze gevangenis en ze is er dus bekend. Het betreft een groep Charismatische Katholieken – niet direct mijn manier van geloven – maar ik ben geïntroduceerd als ‘un nuevo hermano’ (een nieuwe broeder) en mocht gewoon doorwandelen met een plastic zak vol broodjes, moest enkel mijn gsm en paspoort achterlaten.

Wanneer je normaal een gevangene bezoekt, ga je naar een wachtzaal en de gevangene komt vervolgens naar je toe. Maar nu verloopt het anders. De groep van Yolanda en haar zus Myriam bezoekt de gevangenen in hun cellenblokken, oftewel ‘galerias’.
Foto’s maken is uiteraard verboden, dus jullie moeten het met mijn beschrijvingen doen. De beelden die ik vandaag heb gezien zijn indrukwekkend. Vanaf het moment dat we de galerijen betreden, gaat er er enigszins chaotisch aan toe. Een deel van het personeel draagt een uniform, maar niet allemaal, er zijn gevangenen uit andere galerijen die ons begeleiden en de mensen van de groep ken ik ook niet, dus op den duur weet je niet meer wie hier gevangene is, wie hier werkt en wie er op bezoek is: iedereen loopt door elkaar. Symbolisch gezien natuurlijk heel mooi.

Er is een ‘galeria de los ancianos’ (waar de oudere mannen zitten), een ‘galeria de los extranjeros’ (voor de buitenlanders, vooral Hondurezen, Costaricanen, maar ook Cubanen en een enkele ‘gringo’). Moordenaars zitten apart van de drugstraficanten, de minderjarigen hebben een eigen gang (maar die hebben we niet bezocht).
We betreden de gevangenis met een groep van ongeveer 20 mannen en vrouwen, met een enorme hoeveelheid vruchtendrank, broodjes, ander eten, glu glu (een zeer zoete frisdrank in een zakje), toiletpapier en zeep. De activiteit bestaat uit het uitdelen van deze goederen per galerij (de mannen moeten in de rij gaan staan, sommigen proberen extra eten te krijgen “voor hun celgenoot, die niet uit de cel kan komen”, anderen sluiten tweemaal aan in de rij), voorafgegaan door een gebed of zelfs een hele kerkdienst. Wie wil neemt deel aan de viering, wie niet wil blijft in zijn cel. Enkelen mogen zelfs niet uit de cel, hun hek blijft op slot.

De kerkdienst vindt plaats in het blok van de buitenlanders, maar daaraan grenst ‘la galeria de los peligrosos’ (zoals de gevangenen het noemen): de gevaarlijke gasten, jongeren die moorden op hun geweten hebben, jongeren met een zwaar pandilla-verleden (jeugdbendes). Ik ben er even geweest en vrolijk wordt je er niet van. Een gringo op bezoek is natuurlijk een heel evenement en iedereen wil me spreken en de hand schudden. Ze willen ook allemaal 10 Cordobas om deodorant te kopen of naar huis te bellen. Echt zinnige gesprekken kun je er niet voeren, de tijd is ook erg kort. En het is ook niet echt mijn ding: eten uitdelen (zij mogen hun hand ophouden) in een sfeer van Christelijke blijheid. Ik vraag me af wat een mens leert, wanneer hij 20 jaar opgesloten zit. En hoeveel zin mijn vluchtige bezoek heeft. Ondertussen wordt er vooral veel over en weer geschreeuwd en tegen de tralies geslagen. Sluit mensen in dit soort condities op en ze gaan zich als wilde dieren gedragen.

We keren terug naar de galerij van de buitenlanders. Één van de mannen hier is Steve, een 31-jarige Engelsman die zo stom is geweest (hij zegt het nu zelf) om een koffer met drugs naar Nicaragua te smokkelen. Hij werd gepakt, zit hier al 2 jaar vast en moet er nog 23 (de straffen voor drugstrafiek zijn niet mals). Hij hoopt echter dat zijn advocaat er binnenkort in slaagt hem uit de gevangenis te krijgen, zodat hij zijn straf verderv in Engeland uit kan zitten. Zijn advocaat, pro deo, heeft hij echter nog nooit gezien. Steve spreekt geen Spaans en voelt zich na twee jaar ook niet in staat om het te leren, was op school al geen sterke leerling. De communicatie met zijn medegevangenen bestaat vooral uit handjeklap en schouderklopjes, ze proberen hem Spaans te leren, maar natuurlijk vooral vuile taal.
Steve haalt een schrift uit zijn cel met daarin een deel van zijn familiealbum… en dan lijkt het wel of ik in een film van Ken Loach beland. Foto’s van vader, moeder… Engelse arbeidersklasse. Hij heeft een vrouw, maar ook een vriendin. Beide vrouwen staan samen op één foto, met hun gezichten innig tegen elkaar. Met zijn vriendin heeft hij 5 kinderen (als ik het allemaal goed heb begrepen). Met geen van hen heeft hij contact: geld om hen te bellen heeft hij niet. Negen maanden geleden heeft hij voor het laatst zijn moeder gebeld. Hij heeft hen wel brieven geschreven, maar bij gebrek aan geld voor een postzegel, heeft hij die brieven nog steeds in zijn cel. Werk had hij niet en de makkelijke job met de koffer kon uitkomst bieden. Hij vertelde zijn familie dat hij twee weken elders in Engeland ging werken. Dat is inmiddels ruim 2 jaar geleden. Het enige wat ik voor hem kan doen, is met hem babbelen in het engels (het doet hem duidelijk goed eens een echt gesprek te kunnen voeren) en zijn brieven voor hem posten. En verder – om in de terminologie van deze charismatici te blijven – voor hem bidden dat hij snel terug kan keren naar Engeland.

Het lijkt mij fantastisch om hier te kunnen werken en bijvoorbeeld een filmproject met een groep gevangenen te doen. Nu voel ik mij enigszins verloren. Maar Yolanda is in haar element. Voor haar is het heel belangrijk om hier vandaag een beetje vreugde (alegria) te komen brengen, deels via materiële zaken (het eten en het WC-papier), maar ook door de morele steun die ze de gevangenen geven.
Het geloof van Yolanda is zeer complex. Enerzijds is zij één van de actieve leden van de basisgemeenschap in haar wijk Larreynaga. Sociaal bewogen en overtuigd Sandiniste. Maar ze wordt ook enorm aangetrokken door Mariavereringen, ontvangt maandelijks het beeldje van het Kindeke Jezus bij haar thuis en bezoekt ook andere kerken, die soms dicht aanleunen bij wat ik maar noem ‘Amerikaanse toestanden’: een Katholicisme met een charismatische en evangelische inslag, waarbij mensen getuigen hoe ze het licht hebben gezien of hoe zij door de invloed van de Maagd Maria genazen van kanker. Mensen heffen hun handen richting de hemel, terwijl ik eerder denk: “sla ze aan de ploeg”. Maar uiteindelijk heb ik niet het gevoel dat deze groep Christenen op de gevangenen neerkijkt of hen als grotere zondaars ziet dan henzelf. Het is ook niet de bedoeling dat deze mensen berusten in hun lot en zich volledig richten op het hiernamaals. Het contact is zeer menselijk en iedereen wordt als gelijke tegemoet getreden. Ieder mens is de moeite waard, je kunt dus ook in ieder mens geloven. Dat is denk ik ook de basis van wat ik geloof.