Gay in Nicaragua – 3

In 1990 versloeg een brede coalitie van politieke partijen – met de steun van de VS – de zittende regering van FSLN-president Daniel Ortega. Het betekende het einde van het Sandinistische tijdperk.
De nieuwe presidente heette Violeta Chamorro. In de ogen van de anti-sandinisten begon toen het tijdperk van de democratie in Nicaragua. Maar anderen wijzen erop dat het ook de tijd was waarin de klok in vele opzichten werd teruggedraaid… alles werd duurder voor de Nicaraguanen, en minder toegankelijk.
Vanalles werd geprivatiseerd (water, electriciteit) en multinationals kregen vrij spel. De spoorwegen werden verkocht (en door de koper direct opgedoekt)… De sociale en economische situatie veranderde danig, de armoede nam toe, evenals het analfabetisme…
Maar naast deze liberalisering van de economie, kreeg ook het conservatief katholicisme haar greep op de regering van Violeta Chamorro. Één van de veranderingen vond plaats in het starfwetboek : homosexualiteit werd bij wet strafbaar.

Ondanks breed internationaal protest werd op 11 juni 1992 het artikel 204 aan deze wet toegevoegd :

"maakt zich schuldig aan het delict van sodomie, diegene die aanzet tot, verdedigt, propaganda maakt voor, of op aanstootgevende manier een relatie praktiseert tussen personen van hetzelfde geslacht. Hij wordt gestraft met een veroordeling van 1 tot 3 jaar cel."
Er is de verzwarende omstandigheid, waarin één van de twee personen autoriteit heeft (in hierarchie, maar ook: moreel) over de ander. In dat geval wordt enkel die ene persoon vervolgd, met een zwaardere straf. Het gaat hier niet over een relatie met een minderjarige, maar een situatie waarin een baas (m) bijvoorbeeld een relatie heeft met zijn chauffeur (m). Met zijn secretaresse (v) mag hij rustig verder rampetampen.
Een universiteitsprofessor (m) mag volgens deze wet dus wel een relatie hebben met één van zijn studentes, maar niet met één van zijn studenten.
Omdat het artikel ook spreekt over uitingen in de publieke sfeer, het opkomen voor de rechten van homo’s en lesbiennes, werden direct alle organisaties die rond deze thematiek werken, gecriminaliseerd.

Diverse actiegroepen hebben in de jaren ’90 geprobeerd het artikel uit de strafwet te laten schrappen. Met als motivatie: het is ongrondwettelijk. Daarbij hebben ze diverse artikelen uit de Grondwet en uit internationale verdragen aangehaald om hun standpunt te staven.
Bvb : het recht op een privéleven, het principe van gelijkheid voor de wet, het recht op vrije meningsuiting…
Het Hooggerechtsshof heeft dat verzoek echter afgewezen, met als opmerking dat dit artikel op geen enkele manier mensenrechten of grondrechten van de Nicaraguanen schendt, en dat het is bedoeld om de Nicaraguaanse familie te beschermen.
Bovendien gaf zij een interpretatie van dit artikel, die nog extremistischer was dan de oorspronkelijke tekst. Sodomie is namelijk niet hetzelfde als homosexualiteit, maar het Hooggerechtshof heeft dat er wel van gemaakt. En homosexualiteit is volgens deze rechters een "afwijking van het normale, die de fundamenten van een juiste maatschappij ondergraaft"
Het is onetisch en een gevaar voor "het welzijn van de familie en de bevolking in het algemeen".
Wat is volgens dit Hof ‘aanstootgevend’? gedrag dat ze bestempelen als ‘schaamteloos’, of dat ‘een slecht voorbeeld geeft’. En dat geldt volgens hen ook voor zaken in de privésfeer.

Andere landen in Latijns-Amerika hadden dergelijke artikelen in hun wetboeken, maar nadat Chili en Ecuador hun strafwetten hebben aangepast, blijft enkel Nicaragua over met zijn artikel 204.

Echter: hoewel het lijkt dat homo’s en lesbiennes hier vogelvrij zijn verklaard, is inmiddels wel de strafmaat uit de wet gehaald. ‘despenalización’ heet dat: het blijft dus wel strafbaar, maar er staat geen straf op. Er belandt hier dus niemand in de cel enkel en alleen voor zijn of haar sexuele geaardheid.

Toch is het opvallend dat hier geen enkele organisatie zich expliciet profileert als homo-organisatie. De homo-emancipatie verloopt hier onder de vlag van de AIDS-bestrijding. Wat zeer jammer is, want daarmee wordt het stigma bevestigd dat AIDS een homo-ziekte is, en omgekeerd: alsof homosexualiteit en AIDS altijd samengaan.

Maar er worden hier dus allerlei ‘talleres’ (workshops) georganiseerd rond AIDS-preventie, rond andere sexueel overdraagbare aandoeningen… in scholen, NGO’s… er zijn groepen die regelmatig samenkomen, of groepen die eenmalig deelnemen aan een workshop.
En binnen de vier muren van zo’n atelier, kan er vanalles ter sprake komen: relaties, jongerenrechten, maar dus ook: homosexualiteit.

Nicaragua heeft echter ook al zijn eerste Gay-pride achter de rug, in de volkse wijk Monimbó in Masaya, onder het motto ‘sexuele diversiteit is ook een mensenrecht’.
Men spreekt hier veel over ‘sexuele diversiteit’: het is ruimer dan enkel homosexualiteit, het gaat om het recht op een eigen sexualiteit voor iedereen, zonder vooroordelen. En het begrip is minder confronterend in dit katholieke land.

Honderden homosexuelen en hun vrienden en familie trokken door de straten, met vlaggetjes, spandoeken, maar ook met enkele praalwagens met dansende travestieten. Er was een cultureel festival, met muziek, dans, een tentoonstelling van een naïeve kunstenaar…


Maar een echte homobeweging bestaat hier dus niet. De vraag is ook, wie wie vertegenwoordigd. Ik schreef al dat Ivo Rosales van Puntos de Encuentro vindt dat er Nicaragua wel tolerantie bestaat, maar geen respect. En dat er ook veel verschil is tussen de hoofdstad en het platteland.

Wanneer je bvb. directeur of directrice bent van een NGO die rond sexuele diversiteit werkt, of als je een gerespecteerd kunstenaar bent, of een comandante en politica (zoals Comandante Dora Maria Tellez), is er wel tolerantie. Deze mensen kunnen wel samenleven met hun partners.
Maar in de arme wijken of op het platteland is het wel anders. Een tegenstelling die overigens ook in België en Nederland bestaat.

Er bestaan nog steeds veel waanideeën rondom homosexualiteit. Het is een ziekte, een straf van God, een doodzonde… homo’s worden gekarikaturiseerd, als minderwaardig voorgesteld (waarover ik al eerder schreef).
In de pers is er enkel een negatieve associatie met homosexualiteit: verhalen over geweld, alcoholmisbruik, delincuentie. Trouwens : in diezelfde Nicaraguaanse strafwet staat homosexualiteit samen in één hoofdstuk met prostitutie, sexuele uitbuiting en mensenhandel.

En er is de hypocrisie: veel mannen hebben homosexuele contacten, maar noemen zich de ‘actieve partner’, diegene die penetreert… en daarmee zijn ze géén homo. Enkel de passieve partner is de homo of ‘el cochón’.

Mensen zijn ook bang dat iets hun kinderen ‘homo maakt’. Terwijl een homo of lesbienne zich goed moet voelen met zijn eigen identiteit (soy gay = ik BEN homosexueel), wordt hij of zij steeds met de vraag geconfronteerd: ¿Qué te hiciste gay? (Wat heeft je homosexueel GEMAAKT?). Hoe kun je in deze context als homo of lesbienne nog je eigen mannelijkheid of vrouwelijkheid vormgeven?


Tot slot nog één ding. SOMOS DIFERENTES, SOMOS IGUALES is een mooie slogan (van Puntos de Encuentro). De vraag is altijd : is er ook echt respect ? Zowel hier in Nicaragua, als in België of Nederland.
Heeft iedereen ook echt het recht om anders te zijn, zelf zijn leven vorm te geven, is er echt ruimte voor (sexuele) diversiteit ?
Bij de Sandinisten ligt dat soms moelijk. De revolutie moet overal hetzelfde worden toegepast. Wie niet in de lijn loopt, is verdacht. Dat blijkt nu bij de interne sandinistische perikelen, maar ook in ruimere zin. In de jaren ’80 werd de homobeweging in het FSLN vaak afgedaan als ‘iets imperialistisch’, een product van het westerse individualisme en de westerse decadentie.
Ik heb getuigenissen gelezen van lesbische vrouwen die vochten in de bergen, ter verdediging van de revolutie. Ze werden continu getreiterd, lesbische koppels werden door de legerleiding ver uit elkaar gestationeerd, ze werden geweerd uit leidinggevende functies binnen het FSLN…
Inmiddels is het wel geëvalueerd, maar bij elke vraag over ‘homozaken’ wordt je consequent doorverwezen naar één persoon : comandante Dora Maria Tellez, parlementslid en… lesbisch. De anderen, inclusief Daniel, hebben geen mening over dit soort zaken.